De pandemie van de cijfers

De pandemie van de cijfers

Informatie is essentieel bij de bestrijding van een pandemie. Met data vullen we dashboards en rekenmodellen, op basis daarvan kan er beleid worden gemaakt om corona te bestrijden. Maar data zijn ook van belang om een beter beeld van het verloop van de pandemie te geven. Bijvoorbeeld om pieken te voorspellen of om inzicht te krijgen of er een code zwart dreigt in de zorg. Dashboards, rekenmodellen en prognoses: Wouter Roorda en Lex van der Vliet doken tijdens de pandemie diep in de cijfers.

‘Dagrapporten tijdens de voetbalwedstrijd’

Tijdens de pandemie leverde dataspecialist Wouter Roorda van Team Monitoring en COVID-19 informatieadvies coronadata. Aan collega’s in de organisatie, maar vooral aan de ketenpartners RIVM en VWS en de 25 GGD’en. Niet zelden onder hoge tijdsdruk. ‘Iedereen zat continu verlegen om informatie. Daardoor waren er standaard heel veel vragen op de communicatiekanalen van de GGD’en. Ook in de samenleving ging het vaak over de data, de cijfers. Je had het met de bakker over het aantal besmettingen van gisteren, in plaats van over het weer. Het was de pandemie van de cijfers.’

Vierhonderd dashboards om corona te bestrijden

‘De inrichting van het datalandschap aan het begin van de pandemie was niet geschikt om de grote hoeveelheid coronadata te verwerken’, vertelt Wouter. ‘Terwijl we juist betrouwbare informatie nodig hadden om voorspellingen te kunnen doen over het verloop van de pandemie. Daar lag de taak voor ons team. We hebben toen samen met onze IT-partner Performation een optimaliseringsslag gemaakt. Zodat de data die binnenkomen in ons afspraak- en registratiesysteem CoronIT, snel gevisualiseerd werd in dashboards.

Maar vervolgens wilde iedereen een eigen dashboard met coronadata. Er waren wel vierhonderd verschillende dashboards. Zo gaat dat dan tijdens een crisis; voor elke vraag werd er een dashboard ontwikkeld. Maar dat was op een gegeven moment natuurlijk niet werkbaar meer, het moest ook allemaal onderhouden worden. Door de dashboards slimmer op te zetten konden we het aantal terugbrengen naar veertig.’

De hengel, niet de vis

Wouter vervolgt: ‘De dashboards worden in alle lagen van onze organisatie gebruikt: van functioneel beheer voor het maken van controlelijstjes tot de programmalijnen voor de strategische en tactische planning van bijvoorbeeld fijnmazige campagnes voor testen en vaccineren. Als het NOS Journaal wilde weten hoeveel jongeren er de afgelopen week in Rotterdam waren gevaccineerd, zorgden wij ervoor dat onze woordvoerders binnen een half uur antwoord konden geven. Het is wel geweldig hoor, als je dan ziet hoe gestroomlijnd het loopt. Een bijkomend resultaat van de optimalisering was dat de GGD’en ook zelf in de dashboards konden om zo hun eigen analyses te maken. Per regio en naar eigen behoefte. We hebben zo de GGD’en de hengel gegeven, in plaats van de vis.’

Balans tussen werk en privé

Het was voor Wouter wel een heftige periode. ‘Ik had thuis ook nog twee heel jonge kindjes, eentje was toen echt net geboren. Het was soms lastig een goede balans tussen werk en privé te vinden, maar je kan dit werk niet half doen. In het begin stuurden wij ook nog handmatig het dagrapport met de cijfers ’s ochtends in een mailtje naar onder andere VWS en RIVM. Ook in het weekend. Dan zat ik wel eens in de rust van een voetbalwedstrijd met mijn laptop op schoot in de auto. Of je werd op zondagochtend gebeld door iemand van VWS om het over de cijfers van die dag te hebben. Ik vond het een verantwoordelijkheid om hieraan mee te mogen werken, maar ook een hele eer. En dat je dan je eigen cijfers zelfs terugleest op het nieuws is heel bijzonder. Nou ja, het zijn natuurlijk niet mijn cijfers, maar zo voelde het toen wel.’

Wouter Roorda is als data-analist in februari 2021 aan de slag gegaan bij de landelijke coronabestrijdingsorganisatie. In mei 2021 werd hij projectleider Vaccinatiemonitoring en productowner van de dashboards COVID-19. Hij zorgde voor de doorontwikkeling van de dashboards voor vaccineren, testen en BCO. ‘Ik functioneer het beste onder hoogspanning en tijdens corona zat ik hier dus uitstekend op mijn plek.

‘Data niet alleen om corona te bestrijden, maar ook om te voorspellen’

Dashboards om de pandemie te kunnen monitoren en een nieuwe coronagolf te voorspellen zijn belangrijk om tijdig te kunnen opschalen. Hoe eerder we een nieuwe golf kunnen signaleren, hoe beter. Maar de testcijfers die binnenkomen via CoronIT zijn dan niet voldoende. Je wilt eerder aan de bel kunnen trekken als dat nodig is. Data-analist Lex van der Vliet hield zich binnen Team Monitoring en COVID-19 informatieadvies bezig met het zo vroeg mogelijk signaleren van een mogelijke opleving van het coronavirus. Lex vertelt: ‘Samen met teams van de programmalijnen hebben we een systeem voor vroeg signalering en prognoses opgezet. We verzamelen zoveel mogelijk data om voorspellingen over de pandemie te kunnen doen. Zodat we vooruit kunnen kijken en kunnen anticiperen op een mogelijke opleving van het virus.’

Meer snotteren, meer zelftesten

‘Een van die databronnen komt via het RIVM’, legt Lex uit. ‘Zij meten onder andere het aantal virusdeeltjes in het rioolwater. Dat geeft ons een idee van het aantal besmettingen in een bepaald gebied. Maar de analyse van rioolwater duurt ongeveer een week en voor vroeg signalering hebben we actuelere data nodig. Dus zijn we altijd op zoek naar databronnen waarmee we preciezer een verhoogde opkomst in onze teststraten kunnen signaleren. Toen onze programmamanager op een ochtend op de radio hoorde dat het Centraal Bureau Drogisterijbedrijven beschikt over de verkoopcijfers van zelftesten van 2.350 aangesloten Nederlandse drogisterijen, grepen we meteen de telefoon. Meer snotteren, meer zelftesten: het leek ons een goede indicatie voor een opleving van corona. We ontvingen vervolgens elke dag de verkoopcijfers van zelftesten per veiligheidsregio in onze database. Deze namen we op in een dashboard voor vroeg signalering, samen met onder andere de rioolwatermetingen van het RIVM, data van Google Trends en de Infectieradar. We konden zo nog preciezer een opleving signaleren. Dat is wel een mooi moment hoor, als je zo’n ontdekking doet en het blijkt ook nog zoveel op te leveren. Zo zetten we data niet alleen in om corona te bestrijden, maar ook om corona te voorspellen.’

Lex van der Vliet werkt sinds begin 2022 bij de landelijke coronabestrijdingsorganisatie. Hij had al eerder in opdracht van verschillende GGD’en in Brabant een prognosemodel ontwikkeld voor het aantal benodigde COVID-19-bedden in de niet-acute zorg. Op basis hiervan maakte hij ook een landelijke versie hiervan. Daarnaast heeft Lex meegewerkt aan de Coronamonitor en Testradar. Twee sturingsmiddelen voor GGD’en, VWS en RIVM om in te kunnen spelen op een mogelijke opleving van corona. ‘Ik ben veel bezig geweest met de cijfers rondom de niet-acute zorg. Mooi om je eigen slides dan terug te zien in een persconferentie met minister Ernst Kuipers.’

'Als de NOS wilde weten hoeveel jongeren afgelopen week waren gevaccineerd, voorzagen wij onze woordvoerders binnen 30 minuten van antwoord'

Sterker en beter

'We hebben met data mensenlevens gered, daar ben ik van overtuigd.’

Coen Ruijs & Bas Vos Lees verhaal

Alle begin is hectisch

'We hadden geen idee hoeveel bron- en contactonderzoek er gedaan moest worden'

Arjo Mans Lees verhaal

Alle begin is hectisch

‘Normaal kost het ontwikkelen en implementeren van een vergelijkbaar systeem enkele jaren. Nu hebben we het in 8 weken tijd werkend gekregen.'

Atte Bootsma Lees verhaal